به گزارش دنیای لوازم خانگی، بیستم خردادماه مصادف با دهم ماه ژوئن برابر بود با روز جهانی صنایع دستی و در کشورمان آغازگر هفته‌ای با عنوان «هفته گرامی‌داشت صنایع دستی» به عنوان یکی از کهن‌ترین هنرهای تمدن ایران زمین.

در مواجهه با صنایع دستی همواره واژه هنر - صنعت به عنوان پیشوند یا پسوند این میراث و سفیر فرهنگی کشورمان به کار می‌رود. اما مساله اصلی آن است که آنچه به عنوان صنایع دستی در کشور ما شناخته می‌شود نه به شکل کام، جنبه هنری دارد و نه می‌توان آن‌را با رویکرد نگاه صنعتی نگریست!

هنری نیست، چرا که بخش مهمی از تولیدات صنایع دستی امروز کشورمان توسط کشوری مانند چین و با مهر و امضای این کشور تولید می‌شود! و صنعتی نیست؛ به دلیل آنکه هنوز هم شاهد چربش نگاه سنتی در تولید محصولات صنایع دستی در کشور در قیاس با نگرش صنعتی و انبوه این دست از آثار هستیم.

در مواجهه با فراز و فرودهای این هنر به مناسبت هفته صنایع دستی سراغ فرهاد غلامعلی فلاح سرپرست دفتر حمایت از تولید صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری رفتیم و با او درباره جایگاه صنایع دستی کشورمان و مدیریت ایشان در بخش حمایت از تولید صنایع دستی به گپ و گفت پرداختیم.

به ویژه آنکه هنرمندان و شاغلان عرصه صنایع دستی کشورمان طی چند سال اخیر به دلیل سایه سنگین کشور چین در تولید صنایع دستی ایران و کوچک شدن بازار تولیدات داخلی و سخت شدن معیشت آنها، روزهای پر التهابی را پشت سر می‌گذارند. آنچه در ادامه از خاطر شما می‌گذرد حاصل این گپ و گفت و صمیمی است.

آینه صنایع دستی بازتاب دهنده اصالت، هویت و فرهنگ ایرانی

زمانی که درباره حوزه صنایع دستی صحبت به میان می‌آید، این هنر - صنعت زیر چتر فرهنگ عمیق ایرانی با پیشینه بسیار سترگی همراه است. در بسیاری از کشفیات باستان شناسان در مناطق باستانی کشورمان در حوزه صنایع دستی به اشیایی برمی خوریم که پیشینه آنها به هزاره‌های بسیار دور ۳ تا ۴ هزار سال قبل از میلاد – بازمی گردد. حال امروز وقتی در کشورمان به صنایع دستی نگاه می‌کنیم با چه چشم اندازی مواجه هستیم؟

غلامعلی فلاح: صنایع دستی که ما امروز به عنوان کالایی هنری و سفیر فرهنگی سرزمین مان می‌شناسیم تا پیش از انقلاب صنعتی به عنوان اسباب و لوازم رایج زندگی مردم کشورها از جمله کشور خودمان مورد استفاده قرار می‌گرفت. اسباب و ابزاری که علاوه بر وجود آنها به عنوان بخشی از لوازم زندگی پیشینیان مان با احساس زیبایی شناسی آنها تولید و مورد استفاده قرار می‌گرفت. اما بعد از انقلاب صنعتی؛ چون محصولات و لوازم زیست مانند چرخه زندگی به سمت مکانیزه شدن حرکت کردند، دیگر خبری از آن حس زیبایی شناسانه در میان نبود و ماشین حرف اول و آخر را می‌زد و همین مساله باعث شد تا همان ابزار زندگی نیاکان ما؛ امروز با نام صنایع دستی، جایگاهی بین هنر و صنعت مردمان جامعه پیدا کند و این بار ابعاد فرهنگی آن مورد توجه قرار گیرد. امروزه ما از طریق صنایع دستی، اصالت، هویت و فرهنگ خودمان را به مخاطبان جهانی ارائه می‌دهیم.

اشتغال آفرینی؛ نخستین وظیفه اداره کل حمایت از صنایع دستی

امروز در زمینه همراهی با مسئولان بسیار این جمله را می‌شنویم که «صنایع دستی یک هنر - صنعت است و باید به شکل تام و تمام مورد حمایت قرار گیرد»؛ آن روی سکه وقتی با هنرمندان این عرصه که برای تولید محصولات شأن از عشق، جان، مال و حتی سلامتی شأن مایه می‌گذارند هم‌صحبت می‌شویم از عدم حمایت مسئولان از پیشه آنها گلایه دارند! چگونه باید با این دو راهی متناقض کنار آمد؟

غلامعلی فلاح: وظایفی که قانونگذار بر عهده ما قرارداده، حمایت از تولید از سوی صنعت‌گران صنایع دستی است. ما نیز از تمام توان مان برای ادای وظایف تعریف شده و خدمت رسانی به قشر خدوم هنرمندان صنایع دستی بهره می بریم. فعالیت‌هایی که به واسطه مشکل اصلی کشور یعنی اشتغال زایی و کاستن از آمار بیکاری می‌تواند بسیار کارگر باشد. پس اولین وظیفه معاونت اشتغال زایی‌ست.

ابتدا ما باید عنوان مشاغلی که در حال حاضر جریان دارند ولی جایی ثبت نشده و جزو آمار به شمار نمی آیند را رصد و با صدور مجوزهای تولید به هنر و فعالیت آنها جنبه عینی و قابل شناسایی بدهیم. در این مسیر افرادی را شناسایی می‌کنیم که در تولید محصولاتی که ذیل تولیدات صنایع دستی هستند مشغول فعالیتند.

گام دوم فعالیت ما در اداره کل حمایت از تولید صنایع دستی، پرداخت تسهیلات است. در ادامه معرفی برای بیمه و ارائه مشاوره‌های اقتصادی برای تعیین اصالت یک محصول جدید و نوآورانه و شناسنامه دار کردن آن به عنوان یک رشته از رشته‌های صنایع دستی و سپس کمک به تولید استاندارد و اعطای کیفیت گواهی از دیگر وظایف ما به شمار می‌رود. برای ارائه خدمات به عزیزان هنرمند باید این نکته را در نظر بگیریم که کشور ما، کشوری پهناور با مراکز تولید بسیار زیاد و پراکندگی گسترده است.

شکی وجود ندارد که ما نیز در اداره کل حمایت از تولید مانند تمامی دستگاه‌های اجرایی و اداری دیگر، کمبودهایی داریم. در جامعه فعلی، نزدیک به ۵۴۰ هزار نفر آمار ثبت شده و افراد شناسه دار در حوزه صنایع دستی در سراسر کشور وجود دارد. مسلم است که با توجه به همان ویژگی‌های گستردگی و پراکندگی این خانواده عظیم که به آنها اشاره شد و محدودیت نیروی انسانی ما در اداره کل، آسیب‌هایی نیز در ارائه خدمات ما وجود خواهد داشت.

به همین سبب مجبوریم برای رفع این آسیب با شرکت‌ها و پیمانکارهایی برای شناسایی و خدمت رسانی به هنرمندان خانواده صنایع دستی کشور قرارداد ببندیم تا آنها با شاخص‌های تعیین شده افراد را شناسایی و پروانه فعالیت به آنها ارائه کنند تا به عنوان بخشی از خانواده صنایع دستی کشور تعریف شوند و در مجموعه خدمات رسانی ما قرار گیرند.

خوشبختانه با وجود تمام محدودیت‌های بودجه‌ای در سال ۹۷ با همکاری و کوشش‌های دکتر مونسان رئیس سازمان میراث فرهنگی و خانم مهندس محمودیان معاون صنایع دستی کشور توانستیم با سازمان تأمین اجتماعی برای بیمه این افراد تفاهمنامه و قرارداد همکاری امضا کنیم. می‌دانیم که همه اینها باز هم انتظارات عزیزان ما را برآورده نمی‌کند. همین الان حدود ۳۰ هزار نفر متقاضی در نوبت داریم که نتوانستیم آنها را برای بیمه ثبت نام کنیم. امسال طی رایزنی‌های متعدد معاونت صنایع با صندوق بیمه کشاورزان و عشایر و روستاییان به تفاهمی رسیدیم که بخشی از هنرمندان صنایع دستی کشور را که تعداد آنها زیر یک هزار نفر است بیمه کنیم و هنوز هم شرمنده بخش بزرگی از جامعه هنرمندان صنایع دستی کشور هستیم.

وقوع برخی از اتفاقات آسیب‌زا در ید قدرت مسؤولان نیست

آقای غلامعلی فلاح فارغ از مساله شعاری، مفهوم تحقق «توسعه پایدار» با استناد به فعالیت‌های بخش خصوصی و حمایت‌های دولتی در حوزه صنایع دستی؛ آیا اقداماتی که تا به امروز صورت گرفته از دید شما کافی بوده، هنوز با نقطه ایده‌آل فاصله داریم و یا شما به تحقق توسعه پایدار در سایه همراهی بخش خصوصی و بخش دولتی اعتقادی ندارید و انجام شدن این مهم را وظیفه بخش دولتی می‌دانید؟

غلامعلی فلاح: بدون تردید نیازمند همکاری همه جانبه بخش دولتی و خصوصی دوشادوش یکدیگر برای رسیدن به مفهوم توسعه پایدار هستیم. در حوزه صنایع دستی حمایت‌های مختلفی را بنا به آنچه وظایف و توان مؤثر ما هست انجام می‌دهیم. قبول دارم که هنوز به نقطه مطلوب نرسیدیم. اولویت امروز برنامه ریزی برای رسیدن به راهکارهایی‌ست که طی آن به برنامه‌هایی دست پیدا کنیم که از شرایطی که این روزها ناعادلانه در سایه تحریم‌ها به ما تحمیل شده است خارج شویم.

از سوی دیگر برخی از اتفاقات در ید قدرت ما نیست. به عنوان مثال در بهار امسال سیل و خسارت‌های آن زیان قابل توجهی را در مسیر تحقق مفهوم توسعه پایدار در حوزه صنایع دستی به ما تحمیل کرد. بسیاری از صنعتگران ما در حوزه صنایع دستی، حرفه شان جزو مشاغل خانگی بود. سیل نه تنها به خانه‌های آنها خسارت وارد کرد که کارگاه‌های آنها را نیز که در خانه‌هایشان مستقر بود از بین برد.

حال اداره کل حمایت از صنعتگران صنایع دستی در گام نخست باید برای جبران این خسارت‌ها وارد شوند و افرادی که زندگی آنها اکنون به زیر صفر رسیده را حداقل به صفر برسانند و بعد برای تحقق توسعه پایدار تلاش کنیم. در کنار این مساله بحث تحریم‌های ظالمانه هم وجود دارد که نه تنها به بخش صنعت لطمه زده که بخش صنایع دستی را نیز متأثر کرده است.

مثلاً در حوزه پارچه ما به شدت نیازمند وارد کردن پنبه مرغوب از کشورهایی چون قزاقستان، قرقیزستان یا مصر هستیم که به واسطه تحریم‌ها امکان این امر محقق نیست؛ در کشورمان هم صنعت پنبه و تولیدات آن به حد کفایت مرغوب نیست چرا که هنوز بخش مهمی از این صنعت به شیوه سنتی فعالیت می‌کند و از استانداردهای روز فاصله دارد.

یا خیلی از مواد ساخت لعاب از خارج از ایران تأمین می‌شود. خوشبختانه بعد از انقلاب در حوزه دانش لعاب پیشرفت خوبی داشتیم؛ اما خیلی از مواد اولیه این صنعت متأسفانه باید از خارج تأمین شود و کشورهای ارائه دهنده این موارد به دلیل کاربرد دوجانبه آنکه در صنعت موشک سازی نیز برخی از این موارد مورد استفاده قرار می گیرند باز به واسطه تحریم‌ها آنها را در اختیار ما قرار نمی‌دهند. همچنین طلا مایع که در صنعت سفال کاربرد دارد و نیازمند وارد کردن آن هستیم، باز به دلیل استفاده و کاربرد دو جانبه به سختی به دست هنرمندان صنایع دستی ما می‌رسد.

شرایط به گونه‌ای است که هر چقدر تلاش می‌کنیم با برنامه ریزی های اصولی خودمان را قوی‌تر کنیم متأسفانه برخی اتفاقات چه داخلی (سیل) و چه خارجی (تحریم‌ها) به وجود می‌آید و برنامه ریزی های ما را تحت الشعاع قرار می‌دهد.

متأسفانه فعالیت گروهی در عرصه صنایع دستی بسیار محدود است

صحبت پایانی آقای غلامعی فلاح؟ اگر نکته‌ای ناگفته باقی مانده و یا در پرسش‌ها نبود می‌توانید به آن اشاره کنید.

غلامعی فلاح: اگر قرار است از اقتصاد تک محصولی خارج شویم در حوزه صنایع دستی باید به این خودباوری برسیم که این حوزه می‌تواند یاریگر ما در تحقق عبور از اتکا به اقتصاد تک محصولی باشد.

اتفاق بسیار مطلوبی که باید صورت گیرد متوجه این نکته است که فعالیت‌ها، همکاری‌ها و مشارکت‌های گروهی و جمعی متأسفانه علیرغم تمام برنامه‌ها و اقدامات خوبی که در سال‌های گذشته در دولت و بخش خصوصی صورت گرفته هنوز تا نقطه ایده آل بسیار فاصله دارد.

متأسفانه فعالیت‌های گروهی و جمعی در حوزه‌های مختلف خصوصاً در حوزه صنایع دستی بسیار محدود است. چه در بخش خصوصی و چه در دستگاه دولتی و دستگاه‌های اجرایی!

متأسفانه فعالیت‌های گروهی و جمعی در حوزه‌های مختلف خصوصاً در حوزه صنایع دستی بسیار محدود است. چه در بخش خصوصی و چه در دستگاه دولتی و دستگاه‌های اجرایی!

علی رغم همه ضوابط، مقررات و قوانین بسیار خوبی که در حوزه‌های مختلف تولید و بازرگانی تا آموزش و تحویل صنایع دستی داریم اما هنوز نگاه همگرایی و همسویی که باید بین دستگاه‌ها برای اجرای برنامه‌ها صورت گیرد به طور شایسته و مطلوب وجود ندارد و خود این موضوع باعث یکسری اختلافات می‌شود.

به عنوان نمونه در بحث ابریشم در حوزه بافت فرش، وقتی به پیشینه و سابقه تاریخی ابریشم بافی در کشورمان نگاه می‌کنیم با سابقه‌ای چهار هزار ساله مواجه می‌شویم. در سده‌های پیشین کشور ایران بعد از چین بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده ابریشم به کشورهای مختلف بوده اما امروز سهم ما در بازار ابریشم جهان صفر است. برای رفع این آسیب با وجود دارا بودن منابع، دانش و نیروی متخصص، قطعاً نیاز است تا وزارت جهاد کشاورزی در این حوزه ورود پیدا کند و با همکاری دستگاه‌ها و سازمان‌های دیگر، سهم ایران در بازار جهانی ابریشم را برای کشورمان مجدداً مشخص و زنده کنند.

ایرنا