به گزارش دنیای لوازم خانگی، در حال حاضر ۵۰ تا ۶۶ هزار بافنده در استان وجود دارد که برای برخی از این خانواده‌ها، فرشبافی به عنوان شغل مکمل در کنار کشاورزی محسوب شده و یا ۱۰۰ درصد محل درآمد برخی دیگر از این خانواده‌ها از محل فرش‌بافی است. نزدیک ۴۵ هزار نفر از فرشبافان در روستاها و مابقی در شهرها و حاشیه شهرها از این محل کسب درآمد می‌کنند و تولیدات آنان جهت فروش در بیش از ۱۰۰ مغازه به فروش می‌رسد.

پشم دباغی‌شده یا پشم مرده، پشمی است که با روش‌های گوناگون دباغی از تخته پوست گوسفند کنده می‌شود. این پشم فاقد بسیاری از ویژگی‌های پشم زنده ازجمله لطافت، چربی و خاصیت برگشت‌پذیری است و به سبب نداشتن این استعدادها و خواص نباید در کار بافتن فرش مورد استفاده قرار گیرد. فرشی که با نخ به دست آمده از این گونه پشم بافته می‌شود نه تنها بی‌بهره از نرمی و استحکام لازم است، بلکه بر اثر پا خوردن، پرزهای آن شکسته شده و تا حدی می‌ریزد که به اصطلاح نخ نما می‌شود.

در مقابل پشم مقراضی (پشم گوسفند زنده)، پشم دباغی شده قرار دارد. پشمی که به صورت دباغی و نه چیدن از پوست گوسفند و پس از کشتار جدا می‌شود. برای جدا کردن پشم از پوست از شیوه‌های گوناگون کمک می‌گیرند که دباغی یکی از آنها و کهنه‌ترین شیوه است. براساس این شیوه، پوست گوسفند در محلول آب و آهک و گاهی ذراتی از پوست به آن چسبیده است به صورت یکنواخت رنگ نمی‌گیرد. برای بهره گیری از محلول «آب و آهک» که روش تازه‌ای نیز هست محلول تنها به سطح داخلی پوست مالیده می‌شود تا پشم معیوب نگردد.

شیوه دیگر جدا کردن پشم از پوست روش «تعریق» است که پوست گوسفند را در اتاق مرطوبی که میزان حرارت آن ۱۵ تا ۲۰ درجه سانتیگراد باشد می‌آویزند تا پشم به آسانی از پوست جدا شود. در فرآیند جداسازی از پوست گوسفند، پشم آسیب می‌بیند و رنگ پذیری آن در رنگرزی پایین می‌آید که در کاهش کیفیت فرش تولید شده تأثیر دارد.

به پشم دباغی، پشم کنده شده و پشم پوست نیز می‌گویند. پشم دباغی برای بافت قالی، پشمی «نامرغوب» محسوب می‌شود که از این نظر تنها در قالی‌های ارزان‌قیمت به کار برده می‌شود.

بسیاری از فعالان این عرصه معتقدند استاندارد کردن پشم و نخ پنبه از نظر جنس و ثبات رنگ می‌تواند راهی مؤثر برای مبارزه با بهره‌گیری از پشم نامناسب در بافت قالی باشد.

کارخانجات برای قابلیت استفاده قرارگرفتن در ریسندگی و تولید نخ به ناچار مواد شیمیایی و نفتی بهره می‌گیرند که بافنده به دلیل استفاده طولانی مدت از آن‌ها دائماً در معرض استشمام بوی نامطبوع ناشی از متصاعد شدن این مواد است که قطعاً در بروز ناراحتی در بلند مدت تأثیر دارد.

نابودی صنعت فرش با ورود مواد اولیه نامرغوب به چرخه تولید

به گفته رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان، خامه‌های به دست آمده از مواد اولیه نامرغوب به دلیل پایین بودن قیمت‌ها مورد توجه خریداران بوده که در سطح گسترده این خامه‌ها را خریداری کرده و برای تولید فرش به دست بافنده‌ها که عموماً ساکن روستا هستند می‌رسانند.

سیدمحسن جعفری می‌گوید: تولید این مواد ممنوع نیست و قطعاً در تولید پتو و سایر کالاها می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد اما به هیچ عنوان نباید در تولید فرش از این خامه‌ها استفاده کرد چرا که صنعت فرش را با خطر نابودی مواجه می‌کند.

جعفری معتقد است: چون نحوه تولید پشم و نخ پنبه شامل استاندارد اجباری نمی‌شود مسئولان ذیربط سازمان صنعت، معدن و تجارت نتوانسته‌اند به گونه شایسته با متخلفان برخورد داشته باشند.

وی با اشاره به ضررهای به‌کارگیری مواد اولیه نامرغوب در تولید فرش عنوان می‌کند: قطعاً حاکم شدن قوانین در این حوزه می‌تواند تضمینی برای سلامتی باشد، با توجه به آشنایی‌مان با روش‌های استحصال خامه‌ها از مواد اولیه نامرغوب هشدار می‌دهیم که این مواد شیمیایی و غیربهداشتی حتماً در سلامت بافنده‌های فرش دستبافت روستایی تأثیر سو و جبران ناپذیری می‌گذارد.

این مقام مسئول ادامه می‌دهد: مسئولان سازمان صنعت، معدن و تجارت استان در این باره احساس خطر کرده‌اند و برای کوتاه کردن دست متخلفان و خریداران خامه‌های نامرغوب از روستاها با ارسال نامه به اداراتی نظیر فرمانداری‌ها، دهیاری‌ها، شوراهای اسلامی و تبلیغات اسلامی تلاش کرده‌اند آثار نامطلوب این مواد را بر روی سلامتی بافنده‌ها اطلاع رسانی کنند.

آن طور که جعفری می‌گوید خامه‌های تولید شده از مواد اولیه نامرغوب در سایه بی‌توجهی مسئولان و متولیان امر در سطح روستاهای کل استان به ویژه شهرستان‌های زنجان، ایجرود، خدابنده و بخش سجاس و ابهر توزیع شده است.

نبض بازار تولید فرش روستاییان در دستان ۶ متخلف

معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت استان هم با بیان اینکه متأسفانه تعداد محدودی از خریداران اصلی این مواد اولیه نامرغوب که ۵ سالی است در سطح گسترده خامه‌ها را بین خانوارهای هدف روستایی توزیع می‌کنند، به لحاظ مالی و نفوذ در روستاها بسیار قدرتمندند و نبض بازار بافت فرش با این مواد را به دست گرفته‌اند، تصریح می‌کند: این متخلفان به صورت قسطی خامه‌ها را در اختیار خانوارهای فرشباف روستایی قرار می‌دهند و فرش تولید شده را به قیمت خوب هم می‌خرند. همه در ظاهر تصور می‌کنند آنها انسان‌های منصف و خوبند که حتی مثلاً یک میلیون بالاتر فرش دستبافت روستاییان را خریداری می‌کنند در حالی که از قیمت پایین مواد اولیه نامرغوب بی‌اطلاعند و نمی‌دانند خریداران فرش بیش از ۳ میلیون بابت هر فرش بافته شده با مواد نامرغوب ارزان‌قیمت مضر، سود برده‌اند.

امیرعلی مسیبی با تاکید بر اینکه ما قبول داریم در زنجان بافت خوب و اصولی بسیار محدود است، عنوان می‌کند: اکثریت فرشبافان استان را روستاییان و به ویژه خانم‌ها تشکیل می‌دهند، برای افزایش میزان آگاهی افراد، دوره‌های متعددی جهت آشنایی بافنده‌ها با انواع مواد مرغوب و نحوه بافت خوب و اصولی برگزار شده است. اگر اقدامات جدی در حوزه تعریف استاندار برای تولید خامه‌های مورد استفاده در بافت فرش صورت نگیرد به تدریج بازار فرش را در داخل استان از دست می‌دهیم. با وجود پیگری‌ها نتوانسته ایم تا به امروز کاری کنیم، متأسفانه نقص قانون در عدم تحقق آن نقش داشته است.

مسیبی با بیان اینکه کیفیت ضعیف فرش سبب عدم رضایت مصرف کننده شده و از سویی دیگر تولیدکننده اصلی هم در معرض مواد شیمیایی و نامرغوب فرش شده است که دیر یا زود آثار سو آن بر سلامتی‌اش را می‌بیند، اضافه می‌کند: ما در قبال این تولیدکنندگان که به ناچار و به دلیل عدم تمکن مالی و نیاز به کار تن به بافت فرش با چنین مواد اولیه نامرغوب داده اند مدیونیم.

معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت استان که از افزایش اطلاع‌رسانی‌ها جهت حفاظت از سلامتی فرشبافان روستایی در سطح روستاها با همراهی فرمانداران، دهیاران، ائمه جماعات، علوم پزشکی خبر می‌دهد، مقابله با متخلفان با توجه به مشکلات یاد شده را به همین آسانی‌ها نمی‌داند و می‌گوید: به دلیل وابستگی‌های ایجاد شده قطع زنجیره معیوب در تولید فرش دشوار است چرا که معاش بسیاری از روستاییان از این محل بوده و بسیاری از آنها گرفتار وام‌اند.

باز هم اصفهان

محمد پارسا، رئیس اتحادیه فرش فروشان که به عنوان یک مرجع می‌تواند در جلوگیری از ورود فرش‌های دستبافت تولید شده از مواد اولیه نامرغوب به بازار نقش تأثیرگذاری داشته باشد، می‌گوید: عمده مواد اولیه نامرغوب از خمینی‌شهر اصفهان وارد استان می‌شود و این اتحادیه هیچ مسئولیتی در قبال مواد ندارد.

پارسا ادامه می‌دهد: به مسئولان بازرگانی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان هم گفته‌ایم که از ورود این مواد به زنجان جلوگیری کنند و از طرفی من هم، حاضرم به اتفاق کارشناس اتحادیه و بازرس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان به اماکن فروش مواد اولیه نامرغوب مدنظر مسئولان رفته و اگر کالایی را مشاهده شد جریمه‌شان کنند.

رئیس اتحادیه فرش فروشان با بیان اینکه بارها در جلسات گفته شده که اتحادیه اهرم فشاری برای مقابله با متخلفان ندارد در پاسخ به صدای زنجان مبنی بر عدم فروش فرش‌های تولید شده با استفاده از مواد اولیه نامرغوب عنوان می‌کند: فارغ از این‌ها، وقتی فرش دستبافتی تهیه می‌شود باید فروخته شود، اتحادیه فرشبافان باید اقدامی کند نه اتحادیه فرش فروشان!

مواد اولیه استفاده شده در تولید خامه فرش مشمول استاندارد شود

معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت استان نیز در پاسخ به این اظهارات پارسا ضمن تاکید بر عدم خرید کالای بی‌کیفیت از خامه گرفته تا فرش از سوی اشخاص و متولیان امور نظارت بر کالای فاقد علامت استاندارد زیر سایه تعدد شرکت تولیدی و صادراتی را غیرممکن می‌داند.

مسیبی که اظهارات رئیس اتحادیه فرش فروشان را فرافکنی بیش نمی‌داند، ادامه می‌دهد: آقای پارسا به عنوان رئیس اتحادیه فرش فورشان وظیفه دارد که به واحدهای صنفی زیرمجموعه نظارت کند، او حداقل کاری که می‌تواند بکند این است که ۲ خط نامه بنویسد و شرح دهد نمی‌تواند با این متخلفان که به صنعت فرش استان لطمه می‌زنند کنار بیاید.

معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت استان با بیان اینکه اگر کالا دارای استاندارد باشد باید اداره کل استاندارد نظارت‌های لازم را انجام دهد، ابراز می‌کند: اگر کالایی مثل مواد اولیه مورد استفاده در بافت فرش مشمول استاندارد نباشد، اوضاع همین شرایط کنونی می‌شود.

وی با بیان اینکه تا به امروز سازمان صنعت، معدن و تجارت استان با تنها اهرمی که در دست دارد به صورت غیرمستقیم و از طریق نظارت و بازرسی فشارها را تشدید کرده است خطاب به مسئولان اداره کل استاندارد استان می‌گوید: اگر گفته‌هایم را مسئولان استاندارد قبول دارند برای حل مشکلات بیایند به اتفاق هم موضوع را در مرکز تهران پیگیری کنیم.

رئیس اداره نظارت بر اجرای استاندارد اداره کل استاندارد استان نیز در این باره معتقد است: تحقق این امر نه تنها در استان بلکه در کل کشور به دلیل فراهم نبودن زیرساخت‌ها ممکن نیست.

میترا حمزه‌لویی از ادامه توضیحات دیگر در قبال سوالات صدای زنجان امتناع کرده و می‌گوید: بهتر است مابقی سوالات به صورت مکتوب به اداره کل استاندارد ارسال شود تا پس از تأیید مدیرکل پاسخ‌ها را برایتان ارسال کنیم!

اولتیماتوم به متخلفان در عرصه تولید فرش

مدیرعامل اتحادیه فرش دستبافت روستایی استان نیز که معتقد است همه تولیدکننده‌ها از این پشم استفاده نمی‌کنند، می‌گوید: خوشبختانه از ورود پشم‌های نامرغوب به زنجیره فرش دستبافت استان جلوگیری شده است فقط ۶ نفر از این متخلفان شناسایی و مکاتبات لازم برای تشدید نظارت‌های سازمان صنعت، معدن و تجارت استان با استفاده از حکم حکومتی انجام گرفته است. اگر متخلفان روش خود را اصلاح نکنند اسامی‌شان را معرفی می‌کنیم.

ناصر باباخانی که نگران سلامتی بافنده‌های فرش است، می‌گوید: بافنده‌ها و خریداران می‌توانند بر اساس تجربه میزان مرغوبیت مواد اولیه را تشخیص دهند که ضروری است متولیان بهداشت نیز اقدامات لازم برای بررسی وضعیت سلامتی بافنده‌ها که عموماً در مناطق روستایی استان ساکن هستند را انجام دهند.

باباخانی معتقد است مرکز ملی فرش ایران و سازمان ملی استاندارد باید وارد این بحث شوند تا مشکل را از منشأ حل و فصل نمایند.

زهرا حسنی، رئیس گروه سلامت کار معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی نیز با بیان اینکه تاکنون هیچ گزارشی مبنی بر تأثیر سو این مواد مضر بر روی سلامتی بافنده‌ها دریافت نشده است، به معاینه سالانه کارگرهای قالیباف و شاغلین و آنانی که دار قالی دارند اشاره می‌کند و می‌گوید: بر اساس گزارشات سازمان صنعت، معدن و تجارت مبنی بر افزایش اطلاع‌رسانی‌ها با هدف عدم استفاده از مواد اولیه نامرغوب در بافت فرش‌های دستباف، اقدامات لازم در سطح مراکز بهداشتی استان انجام گرفته است.

ایرنا