بازار لوازم خانگی در دنیا سالانه بالغ بر ۶۰۰ میلیارد دلار فروش دارد که پیش‌بینی‌‌‌ها حاکی از رشد این بازار در سال‌های پیش‌‌‌رو به مبالغ بالای ۷۰۰ میلیارد دلار است. این رشد بازار به دلیل تقاضای بالا در بازار‌‌‌های برخی کشورهای خاورمیانه و به‌خصوص چین و هند بوده است. در این خصوص ارزش بازار لوازم خانگی در ایران بالغ بر شش میلیارد دلار است.

در همین حال صنعت لوازم خانگی ایران با وجود مشکلات بزرگ مانند عدم‌دسترسی آسان برای تامین مواد اولیه و انرژی ارزان‌قیمت، عدم‌تخصیص ارز مناسب، فقدان تسهیلات بانکی، وجود کالا‌‌‌های قاچاق به شکل گسترده در بازار، افزایش قیمت ارز و... که تولیدکنندگان را به ستوه آورده یا حتی در آستانه ورشکستگی قرار داده، توانسته است عمق ساخت داخل را در سال‌های اخیر افزایش دهد.

این مهم به‌خصوص بعد از سال ۱۳۹۷ که برخی شرکت‌های بزرگ خارجی به واسطه تحریم‌ها از بازار ایران خارج شدند چشمگیر‌تر بوده است. به طوری که در حال حاضر صنعت لوازم خانگی کشور سهم ۰.۷ درصدی از صادرات غیرنفتی را به خود اختصاص داده و دومین صنعت بزرگ تولیدی بعد از خودروسازی در کشور است.

آمار ساخت داخل

عباس هاشمی، دبیر انجمن صنایع لوازم خانگی ایران اخیرا در گفت‌وگویی با ارائه جدیدترین آمار تولید در حوزه لوازم خانگی کشور و عمق ساخت داخل گفته بود: با توجه به اینکه آمار تولید به لحاظ کمیت توسط واحد‌‌‌های تولیدی در سامانه بهین‌یاب وزارت صمت خود‌اظهاری می‌شود، این سامانه می‌تواند به عنوان منبع آمار تولید در نظر گرفته شود.

بر این اساس تا پایان سال ۱۴۰۱ آماری که در گروه‌‌‌های کالایی مختلف داشتیم، شامل تولید یخچال فریزر در کشور حدود ۲ میلیون و ۷۰۰‌‌‌هزار دستگاه، ماشین لباس‌شویی یک میلیون و ۶۷۰هزار، کولر آبی یک میلیون و ۳۵۰ هزار، کولر گازی ۲۵۰‌‌‌هزار، پکیج نزدیک ۶۴۰ هزار، انواع لوازم گازسوز مانند اجاق‌‌‌های گاز و بخاری ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار، تلویزیون یک میلیون و ۹۲۰‌‌‌هزار و لوازم خانگی کوچک نیز در مجموع نزدیک ۶ میلیون دستگاه بوده است.

او با جمع‌بندی این آمار تصریح کرد: بنابراین جمع کل تولیدات لوازم خانگی در این سال حدود ۱۷ میلیون دستگاه بوده است. این آمار جزو اهداف پیش‌بینی‌شده وزارت صمت بوده که با این شرایط محقق شده است. این درحالی است که به نظر می‌رسد آمار تولید سال اخیر برای این گروه‌‌‌های کالایی کاهش داشته است. این پیش‌بینی به دلیل فرآیند پیچیده تخصیص ارز و طولانی شدن زمان آن بوده و قطعا یکی از مولفه‌‌‌های کاهش تولید خواهد بود.

البته این آمار فقط مربوط به تولید کالای لوازم خانگی انرژی‌بر بوده و گفته می‌شود تولید سالانه لوازم خانگی که نیاز به استفاده از انرژی (برق و گاز) ندارند چیزی حدود ۳۰ میلیون قطعه می‌شود. بنابراین در مجموع کالاهای انرژی‌بر و غیر‌انرژی‌بر لوازم خانگی، سالانه ۴۷ میلیون در کشور تولید می‌شود. این آمار در حالی ثبت شده که میزان ظرفیت اسمی صنعت لوازم خانگی در ایران برای تولید یخچال و فریزر بالغ بر هشت میلیون دستگاه و برای تولید تلویزیون و ماشین لباس‌شویی نیز بالغ بر شش میلیون دستگاه است. با این حال میزان تولید در این سه بخش بسیار کمتر از ظرفیت اسمی آن است. علت تولید کمتر از ظرفیت اسمی را باید در قدیمی بودن تکنولوژی تولید جست‌وجو کرد.

کدام قطعات را نمی‌سازیم؟

صنعت لوازم خانگی نیز مانند سایر صنایع، برای تولید نهایی متکی به قطعه است. در طول سال‌های اخیر صنعت قطعه‌سازی لوازم خانگی نیز در کشور پیشرفت مناسبی داشته و حالا از مجموع قطعات موردنیاز برای ساخت کالاها، ۶۳‌درصد آن در داخل تولید می‌شود. ۳۷‌درصد قطعات باقی‌مانده نیز که تولید نشده و اقدام به واردات آن می‌کنیم یا توانایی تولید آن را نداریم یا ساخت آنها در ایران توجیه اقتصادی ندارد.

برخی از انواع بوردهای الکترونیک، صفحه نمایش‌های دیجیتال، برخی از کمپرسورهای یخچال و فریزر و دیگر قطعات ریز دیجیتالی از جمله قطعاتی هستند که فعلا توان ساخت آنها در ایران وجود ندارد.بنابراین برای افزایش عمق ساخت داخل باید به سمت کاهش موانع ساخت این قطعات و همچنین کاهش سایر دست‌اندازهای موجود در این صنعت حرکت کرد.

سهم لوازم خانگی از تولید ناخالص ملی

در ایران سال‌هاست که از موضوع اتکا به تولید و صادرات محصولات غیرنفتی صحبت می‌شود، اما متاسفانه همچنان سهم سایر صنایع از اقتصاد کشور در سال‌های گذشته کم بوده است. در خصوص افزایش تولید ناخالص ملی، استراتژی اقتصاد بدون نفت ایجاب می‌کند صنایعی که می‌توانند ارزش افزوده بالایی ایجاد کنند مورد حمایت بیشتر حاکمیت قرار گیرند.

این به این معنی است که سهم صنایع بدون نفت از تولید ناخالص داخلی افزایش یابد و مسیر ارزآوری به کشور از نفت به سمت صنعت حرکت کند. اما سهم کل صنعت لوازم خانگی ایران از تولید ناخالص ملی تا پایان سال ۱۴۰۱ (GDP) ۱۳‌درصد بوده است. گردش مالی این صنعت نیز ۶ تا ۶.۵ میلیارد دلار است که حدود ۲.۵ میلیارد از آن مربوط به لوازم خانگی بزرگ است.

طبق آمارها، سهم لوازم خانگی از تولید ناخالص کشور در سال ۲۰۱۹ تنها ۱.۳‌درصد بوده اما از سال ۲۰۲۲ بر اساس آمار غیر‌رسمی و با توجه به افزایش تولید و صادرات، در حال حاضر سهم لوازم خانگی در تولید ناخالص کشور تا حد زیادی افزایش پیدا کرده که می‌تواند با استمرار حمایت‌‌‌‌‌‌ها بسیار بیشتر از این میزان، رشد کند. صندوق بین‌المللی پول مدتی پیش طی گزارشی آمارهای مربوط به تولید ناخالص داخلی و رشد اقتصادی کشورهای جهان در سال ۲۰۲۲ را منتشر کرد.

بر اساس این گزارش، تولید ناخالص داخلی ایران در این سال بر مبنای برابری قدرت خرید ۱۶۱ میلیارد دلار رشد کرده و به ۱۶۱۶ میلیارد دلار رسیده است. بنابراین همان طور که اشاره شد سهم صنعت لوازم خانگی کشور از عدد تولید ناخالص داخلی ۱۳‌درصد بوده است.

نقش بانک‌ها در افزایش تولید ناخالص ملی

در این میان و با توجه به شرایط سخت تامین مالی بنگاه‌های کوچک و بزرگ، بانک‌ها با حمایت مناسب از صنایع و تولیدکنندگان می‌توانند نقش تاثیر‌گذاری در افزایش تولید ناخالص ملی کشور داشته باشند. اما متاسفانه بانک‌ها در سال‌های اخیر تمایل بسیار کمتری در اعطای تسهیلات به بخش تولید داشته و ترجیح داده‌اند این تسهیلات را بیشتر در بخش‌های دیگر مانند فروش کالا و... به گردش در‌بیاورند.

راهکار برون‌سپاری

در حال حاضر بیشتر تولیدکنندگان بزرگ و معتبر لوازم خانگی در اغلب کشورهای دنیا مانند بوش، سونی، سامسونگ و...، بخشی از تولید اجزا و قطعات خود را برون‌‌‌سپاری می‌کنند که این موضوع خللی در عمق ساخت داخل آنها ایجاد نمی‌کند. حتی اگر تولید به اسم یک کشور باشد، باز هم در زمینه تولید آن محصول برون‌‌‌سپاری صورت می‌گیرد. بنابراین با توجه به مشکلاتی که صنعتگران ایرانی در خصوص صادرات با آن مواجه هستند، ما نیز باید به این موضوع توجه داشته باشیم و بخشی از تولید خود خصوصا در بخش قطعه را برون‌سپاری کنیم تا بتوانیم کالاهای‌‌‌ کشور را در سطح جهانی عرضه کنیم.

نکته پایانی

از سال۹۷ دو عامل جهش نرخ ارز و تحدید واردات شرایط جدیدی را برای صنعت لوازم خانگی ایران پدید آورد. از یکسو جهش نرخ ارز موجب افزایش قیمت محصولات خارجی موجود در بازار شد و از سوی دیگر محدودیت واردات، فروش رسمی و خدمات پس از فروش کالای داخلی را مختل کرد. اما در این میان کاهش قدرت خرید مردم باعث شده تا لوازم خانگی از دسترس بسیاری از مردم خارج شود.

به این ترتیب تولید مستمر این کالا ادامه دارد، اما کاهش فروش در بازارهای داخلی و همچنین مشکلات متعدد در مسیر صادرات که میزان آن را به‌شدت پایین آورده، باعث شده تا از سمت عمق ساخت داخل افزایش داشته باشد، اما از سوی دیگر محصولات تولیدشده به فروش نرسند که این نیز خود معضل بزرگی برای تولیدکننده محسوب می‌شود که نیازمند بازنگری در برخی موارد و همچنین حمایت‌های بیشتر از سوی دولت در بخش صنعت لوازم خانگی است.

دنیای اقتصاد