صنعت لوازم خانگی در طبقه بندی فناورانه به عنوان یک صنعت با تکنولوژی بالا طبقه بندی می شود، این ویژگی باعث وابستگی واحدهای تولید کننده لوازم خانگی در سراسر جهان به قطعات و تجهیزات به روز و در عین حال بهینه اقتصادی شده است. که هم اکنون نیمی از قطعات مورد نیاز این صنعت برای سازندگان آمریکایی، اروپایی، ژاپنی و کره ای از طریق چین تامین می شود.

چین از نظر نیروی انسانی، زیرساخت ها و نهاده های تولید، شرایط تولید قطعات را در این کشور با هزینه های بسیار کمتر نسبت به سایر کشورها فراهم کرده است. ایران تا دهه گذشته بیشتر نیازهای خود را به قطعات لوازم خانگی از طریق تامین کنندگان چینی و کره ای تامین می کرد، اما بسته شدن درهای تجارت خارجی به دلیل تحریم ها و کمبود منابع ارزی برای تخصیص به واردات قطعات، مسیر تامین را ایجاد کرد. قطعات به ایران به شکل دیگری شکل بگیرد.

با اعمال تحریم های شدید در سال ۱۳۹۶ و خروج برندهای خارجی از بازار لوازم خانگی ایران، شرکت های تولیدکننده با موضوع پاسخگویی به نیاز بازار مواجه شدند، از این رو مجبور شدند با افزایش نیاز مصرف کنندگان به محصولات پاسخ دهند. تولید، بر این اساس نیاز به مواد اولیه و قطعات مورد نیاز که با شتاب فزاینده مواجه شد، در این فضا از دو روش واردات و استفاده از توان قطعه ساز داخلی به صورت ترکیبی استفاده شد.

همبستگی نرخ واردات قطعات با نرخ تولید لوازم خانگی

در سال ۲۰۱۷ با تحریم‌های ثانویه، برندهای خارجی از ترس جریمه‌های سنگین آمریکا، بازار لوازم خانگی ایران را ترک کردند، اما بازار همچنان با عطش تقاضا مواجه بود. در این شرایط تولیدکنندگان داخلی در یک اتحاد نانوشته تصمیم گرفتند تا در کمترین زمان ممکن نیاز بازار را تامین کنند. افزایش شدت و کمیت تولید در این برهه از زمان، واردات قطعات برای تامین نیاز واحدهای تولیدی را اجتناب ناپذیر کرده است، بنابراین تحلیل آمار و نمودارهای واردات قطعات حاکی از کاهش واردات در ایران نیست. این منطقه و واردات قطعات همچنان یکی از گزینه های موجود در کنار داخلی سازی تولید روی است. میز یک صنعت لوازم خانگی است.

طی ۶ سال گذشته یعنی بین سال های ۹۷ تا ۱۴۰۲ میزان واردات قطعات بین ۳۰۰ میلیون تا ۶۰۰ میلیون دلار در نوسان بوده است. البته بخشی از افزایش ارزش واردات ناشی از تورم جهانی تولید در جهان در زمان کرونا و جنگ اوکراین بوده و بخش مهمی از آن نیز ناشی از افزایش تولید ایرانی بوده است. لوازم خانگی در این بازه زمانی به طوری که بر اساس گزارش وزارت امنیت، صنعت لوازم خانگی که در سال ۹۷ تولید ۹ میلیون دستگاه را به ثبت رسانده بود، در سال ۱۴۰۱ این رقم به بیش از ۱۶ میلیون دستگاه افزایش یافت. افزایش ۵۶ درصدی تولید محصول نهایی طبیعتا نیاز به قطعات این صنعت را افزایش داد. آمار واردات قطعات در این بازه زمانی حکایت از افزایش ۶۰ درصدی در این بازه زمانی دارد که متناسب با آمار افزایش تولید است.

رقم ۱۶ میلیون تولید لوازم خانگی تنها با واردات قطعات محقق نشد و داخلی سازی به ویژه در حوزه قطعات سهم موثری در این میزان تولید و همچنین عمق ساخت داخلی در صنعت لوازم خانگی داشت. به طوری که میانگین عمق ساخت داخلی پس از گذشت بیش از ۶ سال از خروج برندهای خارجی از بازار اکنون به ۷۲.۱ درصد رسیده است. از آنجایی که نیاز ارزی صنعت لوازم خانگی تابعی از رابطه منطقی و مستقیم بین تعداد لوازم خانگی تولیدی و ارزش قطعات وارداتی است، با تقویت عمق ساخت داخل، وابستگی وارداتی صنعت لوازم خانگی کاهش یافت. به ۲۸ درصد

به گفته محمدمهدی برادران، معاون صنایع عمومی وزارت حراست، با افزایش عمق تولید داخلی، لوازم خانگی از ۱.۵ میلیارد دلار به ۱.۲ میلیارد دلار کاهش یافته است. اگر به عمق ساخت داخل از منظر ارزش کل تولید لوازم خانگی در بازار ایران نگاه کنیم، با توجه به ارزش ۶ میلیارد دلاری تولید لوازم خانگی و نرخ ارز ۱.۲ میلیارد دلاری برای واردات مواد اولیه و قطعات، می بینیم که تنها ۲۰ درصد از ارزش تولیدات صنعت لوازم خانگی از کانال واردات تامین می شود.

جهش ۲ برابری صنعت لوازم خانگی در قدرت ایجاد ارزش افزوده

اگرچه عمق ساخت داخلی مهم ترین شاخص در ارزیابی داخلی سازی محصولات لوازم خانگی است، اما یکی از خروجی های مهم در ابعاد کلان این صنعت، عملکرد صنعت لوازم خانگی برای خروج از بن بست مونتاژ و ورود به آن است. صنعت عمیق؛ برای سنجش این موضوع، نسبت سهم ارزش افزوده به سهم ارزش خروجی صنعتی (قدرت ایجاد ارزش افزوده) ملاک بررسی است. بنابراین نسبت سهم ارزش افزوده به سهم ارزش خروجی صنعتی در صنایع لوازم خانگی رو به افزایش بوده و در دهه اخیر از حدود ۵/۰ واحد به ۱ واحد رسیده است.

این تصویر نشان دهنده این واقعیت است که صنعت لوازم خانگی توانسته در این دوره زمانی از ارزش خروجی در جهت توسعه و رشد صنعتی بهره ببرد و بیشتر این ارزش به جای صرف هزینه های روزانه صرف افزایش ضریب فناوری شده است. و نهاده های تولید که وضعیتی است برخلاف شرایطی بود که کل بخش صنعتی کشور در دهه ۹۰ تحت تاثیر آن قرار گرفت و فرآیند تحلیل را آغاز کرده بود.

علاوه بر بهره مندی از توانایی بیشتر در ایجاد ارزش افزوده، عمق ساخت داخلی بالاتر، پتانسیل بیشتری برای ماندگاری در بازارهای صادراتی دارد. علاوه بر این، عمق بیشتر ساخت داخل، علاوه بر کاهش اثربخشی صنعت از شوک های زیست محیطی ناشی از فضای کلان سیاسی و اقتصادی، مزیت رقابتی محصولات را در بازارهای خارجی نیز افزایش می دهد.

این شاخص صنعتی علاوه بر تاثیرات مستقیم عمق ساخت داخل، به طور غیرمستقیم موجب رشد صنایع پایه و مادر در کشور شده و تامین مواد اولیه از طریق پتروشیمی و فولاد موجب تقویت ظرفیت تولید شده است. از این صنایع افزایش تقاضا از سوی صنایع مادر در ۱۰ سال اخیر باعث شد این صنایع در شرایط کمبود منابع ارزی به سمت تعمیق تولید داخلی بروند.

در تمام سال هایی که افزایش عمق ساخت داخل دنبال می شد و پیشرفت می کرد، واردات قطعات و محصولات لوازم خانگی به کشور ثابت بود، افزایش ۷ میلیون دستگاهی تولید لوازم خانگی از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۱ افزایش یافت. نیاز به قطعات در سال های اخیر در حالی است که در این مدت صادرات محصولات و قطعات لوازم خانگی ایرانی با نوسانات در سیاست خارجی کشور ادامه یافت.
اگرچه تحلیل روند واردات و صادرات قطعات و محصولات لوازم خانگی طی سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۶ از تراز منفی در این حوزه خبر می‌دهد، اما نباید فراموش کرد که تراز منفی و مثبت به خودی خود جایگاه چندانی ندارد. موضوع صادرات محصولات با ویژگی ها و مزیت های تکنولوژیکی است. رقابتی که اگرچه ارقام و اعداد صادرات در صنعت لوازم خانگی با صنایعی مانند فولاد و پتروشیمی برابری نمی کند، اما صادرات لوازم خانگی یک صادرات زنجیره ارزش است.

به گزارش تسنیم؛ از همه مهمتر محصولی که از این ناحیه صنعتی به کشورهای دیگر صادر می شود به مزیت فناوری رسیده است، بنابراین تکیه بر وزن و ارزش دلاری صادرات در این حوزه در تحلیل تجاری آن جایی ندارد و نباید از این واقعیت غافل شد. روند کلی همه بخش‌های اقتصادی کشور در سال‌های اخیر که دولت‌ها با کمبود منابع ارزی مواجه بوده‌اند رو به کاهش بوده است، زیرا فشار بر اجرای تعهدات ارزی صادرکنندگان را از ادامه فعالیت در این حوزه ناامید کرده است. در مجموع سه شاخص عمق ساخت داخل، میزان واردات قطعات و میزان تولید لوازم خانگی به یک رشته ارزش در این صنعت تبدیل شده است و امکان ارزیابی و نتیجه گیری وجود ندارد. در مورد هر یک از شاخص ها بدون در نظر گرفتن دیگری؛ وابستگی زیاد صنعت لوازم خانگی به دو عامل تکنولوژی و قطعات وارداتی در کشورمان با روندی که هر دو عامل در پیش گرفته اند به سمت جایگزینی ساخت به جای واردات می رود که عمق ساخت ۷۲ درصد حکایت از آن دارد. مسیر داخلی سازی در صنعت لوازم خانگی.

ایران تحلیل